Het einde van de zomer is een feit, de scholen zijn weer begonnen. Toch duiken we nog even terug naar de laatste zomer maand, die ondanks de regen toch best fijn was.

Uitgelicht:

De opgraving in Djept Veldhoven is in volle gang. Woensdag 30 augustus is er een open dag geweest, waarbij iedereen de sporen en vondsten met eigen ogen kon aanschouwen. Voor ieder die er niet bij kon zijn, delen we hier het verhaal tot nu toe:

Waar tot voor kort nog akkers lagen, verschijnt in Djept de komende jaren een nieuwbouwwijk met ca. 290 woningen. De gemeente Veldhoven heeft het archeologisch onderzoeksbureau Vestigia BV uit Amersfoort de opdracht gegeven in dit plangebied te onderzoeken wat aan archeologische resten aanwezig is in de bodem. Door dit onderzoek wil de gemeente onder meer een beeld krijgen van de historie van het gebied en ook hoeveel boerderijen er gelijktijdig in het middeleeuwse Djept werden bewoond.

In juni van dit jaar heeft Vestigia proefsleuven gegraven. Hiermee is bepaald welke archeologische resten in de bodem zitten, waar deze in het gebied voorkomen en welke verder onderzocht moeten worden door ze op te graven. Afgelopen juli is de opgraving van start gegaan. In deze brochure leest u meer over de geschiedenis van dit gebied en wat tot nu toe door historisch en archeologisch onderzoek is ontdekt.

Ontstaansgeschiedenis Djept

Op topografische kaarten uit de eerste helft van de 19e eeuw is te zien dat Djept tot op dat moment onderdeel uitmaakte van het agrarische landschap en nog geen bebouwing kende. Pas rond 1850 ontwikkelt hier een gehucht. Dit bestond uit enkele boerderijen en later ook weverijen, wasserijen en blekerijen en zelfs een schoen- en sigarettenfabriek. Deze kleine kern met woon- en werkfuncties lag in de gemeente Zeelst wat in 1921 is overgegaan in de gemeente Veldhoven.

Het gehucht heette in de 19e eeuw al Djept, een verre van alledaagse plaatsnaam. Djept is terug te leiden tot ‘Duypt’. Een naam die voor het eerst in 1394 in lokale bronnen wordt genoemd. Duypt en Djept zijn benamingen voor de laagte die hier oorspronkelijk in het landschap was. Het hoogteverschil zal niet meer dan 1,0 m zijn geweest. Voor boeren die hier in de 11e tot en met de 16e eeuw dag in, dag uit het land bewerkten en rondreisden, zal dit een herkenbare plek zijn geweest. Zo’n markante plaats in het landschap werd vaak gebruikt om aan te refereren als; “Ik zie je bij de Duypt”.

Ontdekkingen

Door het archeologische onderzoek is ontdekt waar de oorspronkelijke laagte lag. Maar belangrijker is de ontdekking dat al in de 11e eeuw, maar vooral in de 12e en eerste helft van de 13e eeuw deze laagte werd bewoond. Dat is ruim 200 jaar eerder dan de eerste historische vermelding in 1394. Deze bewoning is het middeleeuwse gehucht dat vermoedelijk Duypt werd genoemd.

Elders in Veldhoven begonnen boeren in de 15e eeuw met het verrijken van de akkers door met mest vermengde plaggen uit de potstallen erop te leggen. Door de opgraving is ontdekt dat in Djept dat pas in de loop van de 17e eeuw gebeurde. Het maaiveld werd zo steeds verder opgehoogd en hierdoor werd de oorspronkelijke laagte opgevuld. De nu hogere akkers behielden echter wel hun naam en zo is de plaatsnaam Djept ontstaan.

Bewoning

Door de opgraving zijn sporen van 17 middeleeuwse houten gebouwen zichtbaar geworden. Deze sporen zijn ingetekend op de overzichtstekening die bovenaan deze pagina te zien is. Bij het opgraven vinden we kuilen waarin de palen voor de constructie van het huis stonden. De gebouwen waren opgebouwd uit een gebint van houten palen, wanden van vlechtwerk met leem en een dakbedekking  van riet of stro. De palen moesten dus stevig, diep gefundeerd zijn om wind, regen en sneeuw te weerstaan. Daarom zijn er van die diepe kuilen voor gegraven. Het bouwen van een huis, schuur of stal was een gemeenschappelijke onderneming, de buren hielpen mee. Ze waren niet anders gewend, want ze hadden elkaars hulp ook nodig in de landbouw; samen ploegen, samen oogsten en samen vee fokken. In het ‘preHistorisch Dorp’ in Eindhoven is een replica van een middeleeuws huis te zien.

Waterputten

Tijdens het archeologisch onderzoek zijn meerdere waterputten gevonden. Een huis bouwen is al een grootse gemeenschappelijke inspanning, maar de benodigde arbeid voor het aanleggen van een waterput is ook niet te onderschatten. De kuilen van de waterputten werden ruim 4,5 m diep uitgegraven. Dat deden ze met houten scheppen waarvan alleen de onderkant van het blad was verstevigd met een ijzeren rand. In die kuil werden twee tot drie stukken van uitgeholde boomstammen op elkaar geplaatst. Die vormden samen de wand van de put. Daarvoor werd een dikke boom, meestal een eik, gekapt en de stam werd in stukken van vaak meer dan 2 meter lengte gehakt. Die stukken werden vervolgens weer in tweeën gekliefd en uitgehold. Langs de zijkant werd een gat geboord zodat de twee helften weer met een pen en gat verbinding aan elkaar werden gezet. Nadat de boomsegmenten in de kuil waren geplaatst, werd daaromheen de kuil weer dichtgeworpen. Het slaan van deze waterputten zal ook een gemeenschappelijke inspanning zijn geweest. Vele handen maken licht werk en het zal vast  een prima reden zijn geweest voor een gezamenlijk feestje met bier en eten.

Tekening van Rachel Brouwer

Tekening van Paul Becx

Afval

Van de spullen die deze boerenfamilies gebruikten, vinden we vooral afval terug. Veel van het afval werd hergebruikt, dus op het eerste gezicht lijkt het niet veel te zijn. Wat duurzaamheid en hergebruik betreft kunnen wij misschien nog wat leren van de middeleeuwse boerenfamilies van Djept. We vinden vooral potscherven. Deze fragmenten aardewerk laten zien dat de inwoners van Djept onderdeel uitmaakten van een internationale wereld. Een deel van het aardewerk is vervaardigd in het Duitse Rijnland. Het is bekend dat er middeleeuwse pottenbakkerijen waren in bijvoorbeeld Pingsdorf, Paffrath en Elmpt en in de Maasvallei bij onder andere Andenne. Een deel van het aardewerk is dichter bij huis gemaakt, zoals het Zuid Limburgs en het Kempisch aardewerk of de zogenaamde kogelpotten. In ieder geval is in Djept zelf geen aardewerk vervaardigd. Ook hebben we verscheidende brokstukken van maalstenen gevonden. Deze zijn gemaakt van vulkanisch tefriet of basaltlava uit de Duitse Eifel in de omgeving van Mayen.

Vondsten

Slechts een klein deel van de gebruiksvoorwerpen werd gekocht met geld. Zeker buiten de steden was ruilhandel gangbaar. Dat verklaart misschien waarom nog geen middeleeuws muntgeld is gevonden. Een loden gewicht laat echter zien dat deze families hoeveelheden afwogen. Een andere fraai metalen voorwerp is een ijzeren dissel waarmee bijvoorbeeld de eikenboomstammen voor de waterputten werden uitgehold. Bij een van deze families zal een bronzen schaal af en toe op tafel hebben staan pronken. Tot slot toont een klein aardewerken amulet aan dat de inwoners van Djept het christelijk geloof aanhingen.

De vraag hoeveel boerderijen gelijktijdig bewoond waren in het middeleeuwse Djept is nog niet te beantwoorden. Daarvoor moet eerst de opgraving worden afgerond en alle sporen en vondsten verder worden geanalyseerd. De verwachting is wel dat in de komende weken nog vele sporen en vondsten uit de bodem tevoorschijn komen. Wat daar uit komt is om een volgende keer over het voetlicht te brengen.

Verantwoording:
Tekst: C.W. Koot, F. Kortlang

Tekstredactie: H. Flamman
Opmaak flyer open dag: M. Berkouwer
Foto’s: ArchAeO, Eindhoven, Vestigia, Amersfoort;
Tekening opgraving: Vestigia, Amersfoort
Opdrachtgever: Gemeente Veldhoven
Uitvoerder: Vestigia, Amersfoort
Veldteam Vestigia: Rachel, Morrison, Daniel, Josey, Ernst, Mattheo, Tom, Tijmen
Aanvullend personeel: Naeomi, Tinus, Tommy, Mark en Wouter.
Toezichthouder: ArchAeO, Eindhoven

Projecten deze maand:

Werkhoven

Deze maand mochten we ook weer even terug naar Werkhoven waar nederzettingsresten uit de Late Middeleeuwen en kelders uit de Nieuwe tijd hebben opgegraven. Hoewel het natuurlijk om de context en de sporen draait, kunnen we ook van heel blij worden van vondsten. Sommigen hebben ook altijd geluk.

OpwaterIVO – Florens

Deze maand kon je ons ook Opwater tegen komen bij de IJsselmeerdijk in Lelystad. Daar hebben we een booronderzoek uitgevoerd, opzoek naar archeologische niveau’s in de waterbodem.

Purmerend

In Purmerend zijn we gestart met het begeleiden van een sanering waar resten van een bierbrouwerij verwacht worden. Tot nu toe zijn al veel funderingsresten en vondsten aangetroffen uit de 17e eeuw. En onder andere ook de weg waarover we zwalkende mensen op kunnen bedenken na een bierproeverij. Menno veegt hem even aan. En tja, als je dag start met zo’n regenboog, dan kan het toch niet meer stuk. Foto’s van Tijmen

Afstuderen

Tobias Verwoert (Saxion-student en voormalig stagiair) is deze maand gestart met zijn afstudeerproject, het historisch onderzoek naar de dakpanfabriek Kruisvaartkade. Deze resultaten worden gekoppeld aan de archeologische sporen die wij daar in 2020 hebben gevonden. Van die opgraving is destijds een film gemaakt.

Nieuwe Locatie

We hebben een extra locatie aan de Chromiumweg in Amersfoort. Momenteel zijn we druk bezig met de indelingen en de verhuizing van de materialen. Deze locatie dient voornamelijk voor de Conserveringstak van Vestigia. Ook de overige vondstverwerking zal voornamelijk hier gaan plaatsvinden. Daarnaast is de locatie ook geschikt voor de uitwerking van projecten en als bufferdepot. Op deze wijze creëren we ook meer ruimte en bureauplekken op ons kantoor aan de Spoorlaan en met de komst van nieuwe medewerkers van de afgelopen en komende maanden is dit ook hard nodig.

Ander nieuws:

Naomi van Houten is deze maand bij ons gestart. Zij gaat onze projecten deponeren. Voor nu 1 dag in de week, want ze is ook nog een scriptie aan het afronden. Welkom, Naomi.

Ralf, Morrisson en Naomi waren jarig deze maand. Nog van harte gefeliciteerd, allemaal.

Kees ging met nieuwe werkschoenen op pad en was daar erg trots op:

Als afsluiter kunnen we wel stellen dat je voor de beste foto’s een team nodig hebt.😊