Het eerste waar men bij de term conflictarcheologie aan denkt is meestal de Tweede Wereldoorlog. Het is inmiddels bijna 80 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. De relicten van dit conflict in het landschap behoren inmiddels tot het archeologisch erfgoed. Zowel de bovengrondse resten van bunkers en stellingen, als de ondergrondse sporen van loopgraven en vondsten van uitrustingen voertuigen en vliegtuigen leveren vaak interessante aanvullingen en inkijkjes als het gaat om onze kennis van die periode.

Bomkrater

Overige metalen vondsten aangetroffen in de bomkrater in Oostburg

Een van de ondergrondse relicten is de bomkrater. Bij het bouwrijp maken van gebieden waar bombardementen of oorlogshandelingen hebben plaatsgevonden worden tegenwoordig vooraf de explosievenrisico’s in kaart gebracht. Soms blijken er nog bom- en inslagkraters aanwezig, waar nog niet gesprongen explosieven in de grond aanwezig kunnen zijn. Bij de benadering en het veiligstellen van die kraters kan via de samenwerking met archeologen extra historische informatie worden verkregen. Bij Oostburg (Zeeland) heeft Vestigia in 2021 samen met KWS-OCE  de inhoud van zo’n bomkrater gedocumenteerd. Deze had uiteindelijk een diepte van bijna 4 m. Onderin de krater zijn vijf stuks zwaar kaliber munitie en twintig stuks klein kaliber munitie aangetroffen. Bijzonder is echter dat de krater bij het begraven van de munitie verder is opgevuld met andere – vaak metalen – voorwerpen en schroot: onderdelen van een door de Duitsers geconfisqueerde Amerikaanse auto, munitierekken en huishoudelijke voorwerpen, zoals een waterpomp, naaimachine en emmers. Waarschijnlijk zijn de vondsten te relateren aan de zware gevechten in 1944 bij de bevrijding van Oostburg en zijn bij de opruimwerkzaamheden door een mineur van de Geallieerden de explosieven verzameld en gedumpt. Dit project bevestigt weer eens dat bij het benaderen van explosieven een archeologische begeleiding zinvol en uitvoerbaar is.

Bunkers

Bunker bij Vitens op Vlieland

De overgebleven bunkers in ons landschap zijn een goed voorbeeld van waar bovengronds en ondergronds erfgoed samenkomen. Soms is de kennis over de ligging van bunkers enkel lokaal aanwezig, zoals het geval bleek op Vlieland, toen Vestigia aan de slag ging met het Erfgoedbeleid voor de gemeente. Het eiland was onderdeel van de Atlantikwall in de Tweede Wereldoorlog. Er zijn daarvoor verschillende  bunkers, stellingen en zoeklichtopstellingen op het eiland aangelegd. Slechts een deel van de locaties zijn opgenomen in de landelijke inventarisaties (IKME en Traces of War ) en dan vaak ook niet erg exact. Bij het Bunkermuseum op Vlieland en vooral bij de vrijwilligers betrokken bij dit museum is veel meer bekend over de locaties. Samen met hen heeft Vestigia deze locaties geïnventariseerd en op de kaart gezet. In het nieuwe erfgoedbeleid van de gemeente zullen ze worden gewaardeerd en zo nodig voorzien van beschermende maatregelen.

Locaties van bunker(complexen) op Vlieland

Conflictarcheologie beperkt zich niet tot de Tweede Wereldoorlog. Conflicten zijn van alle tijden. Momenteel zijn Vestigia en BAAC bezig met de afronding van de rapportage over de grootschalige opgravingen die tussen 2019 en 2021 door deze combinatie in Austerlitz (Utrecht) zijn uitgevoerd. Daarbij zijn bijna 3 ha van het Napoleontische oefenkamp uit de periode 1804-1807 blootgelegd. De sporen van het barakken- en tentenkamp waren uitzonderlijk goed bewaard en hebben daardoor tienduizenden vondsten en grondsporen overgeleverd, tot aan de afdrukken van de tenten en houten barakken aan toe.

Gecombineerd vooronderzoek

Vera beschrijft de opgebrachte grond in de avegaarboor

Een voorbeeld waar Tweede Wereldoorlog en oudere militaire activiteit samenkomen ligt tegenover het treinstation in Nijmegen. Hier wordt de bouw van het Nieuwe Metterswane voorbereid. Vanwege de mogelijke aanwezigheid van ontplofbare oorlogsresten in de ondergrond (bombardement van Nijmegen 1944) is het terrein onderzocht door middel van metersdiepe sondemetingen, waarvoor eerst een gat is geboord met een avegaarboor. Deze manier van boren brengt grond mee omhoog. Hoewel de wijze van boren de archeologische leesbaarheid bemoeilijkt, is op basis van het onderzoek wel de diepte van het archeologisch relevante niveau, de mate van verstoring en de diepte van de natuurlijke ondergrond bepaald. Het OO-onderzoek is in deze gecombineerd met een verkennend archeologisch booronderzoek van het terrein. Daarnaast hebben wij het hele terrein ook met de metaaldetector onderzocht op kleinere archeologische voorwerpen. Dit onderzoek heeft een grote hoeveelheid musketkogels opgeleverd, naast 17e eeuwse munten,

Willem voert de veldkartering met metaaldetector uit

knoopjes en handelsloodjes. De musketkogels wijzen op militaire activiteiten die samen met een toenaderingsloopgraaf op de kaart van Turenne (1672-1674) in verband gebracht kunnen worden met het Beleg van Nijmegen tijdens de Hollandse oorlog van Lodewijk de XIVe in het Rampjaar. Helaas leverde het booronderzoek nog geen duidelijke aanwijzing op voor de loopgraaf.

Conservering

Wist je trouwens dat wij de metaalvondsten (en andere kwetsbare vondsten) in ons eigen laboratorium conserveren? Een mooi voorbeeld hiervan zijn de honderden – meest koperen – munten uit de opgravingen in Austerlitz. Deze munten zijn door de ligging in het zand erg aangetast en veel moesten worden behandeld tegen bronspest. Na het voorzichtig reinigen onder de binoculair met houten- en tandarts-gereedschap zijn veel munten verstevigd onder vacuüm condities met paraloïd. De paraloïd dient als beschermlaag en de munten worden steviger. Sterk aangetaste munten kregen eerst een BTA-behandeling in een vacuüm omgeving en werden daarna ook behandeld met paraloïd. Ten slotte zijn alle munten behandeld met microkristallijne was. Deze afwerklaag beschermt het object tegen vocht, oxidatie, vuil en verkleuring.

Koperen munt voor en na behandeling

Ander Vestigia nieuws:

·         Heb je interesse om ons te helpen bij deze onderzoeken, kijk hier voor onze vacatures.