Zeesluis IJmuiden, Middensluiseiland IJmuiden, gemeente Velsen

Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie heeft, als onderaannemer van aannemersconsortium OpenIJ,  in opdracht van Rijkswaterstaat een archeologisch inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven verricht op het Middensluiseiland te IJmuiden, gemeente Velsen.

Op basis van het vooronderzoek middels boringen en grondradar en de diverse vondsten uit archeologisch onderzoek in de omliggende plaatsen was de verwachting dat er vindplaatsen konden worden verwacht die dateren, onder andere op basis van de vorming van het landschap, uit de periode van de Romeinse Tijd tot en met de middeleeuwen. De lager gelegen duinvalleien en met name de flanken daarvan werden archeologisch als het meest kansrijk gezien op nederzettingen uit de vroege middeleeuwen. Eventuele ’off-site archeologie’ (ploeg- en betredingssporen), zoals die ook zijn gevonden in het reeds afgegraven westelijk deel van Middensluiseiland, zouden op de flanken en in alle lager gelegen duinvalleien en vlaktes (tussen de 0.9 en 3.3 m +NAP) aanwezig kunnen zijn. Daar zouden dan ook de vroegmiddeleeuwse nederzettingen kunnen worden verwacht.

Binnen het plangebied zijn in totaal tien grote en kleine proefsleuven gegraven op het westelijke en centrale deel van Middensluiseiland. De geplande proefsleuf ten zuiden van de Noordersluis is afgevallen toen tijdens de voorbereiding bleek dat op grond van historische foto’s en bouwtekeningen uit de jaren 20 van de 20e eeuw kon worden aangetoond dat deze zone tot ruim 7 m-mv was afgegraven voor de  aanleg van de bouwput van de Noordersluis.

Tijdens het proefsleuvenonderzoek zijn geen archeologische sporen uit de periode Romeinse tijd tot en met middeleeuwen aangetroffen. De enige ‘oude’ vondsten betrof een scherf laatmiddeleeuws aardewerk uit een bodemhorizont op het westelijke uiteinde van het nog resterende deel van Middensluiseiland en enkele fragmenten van een ijzertijdscherf uit een pakket duinzand in het centrale deel van het nog resterende westelijke deel van Middensluiseiland. In de proefsleuven zijn alle profielen uitgebreid gedocumenteerd. De aanwezige veenpakketten, flink in gedroogd en gecomprimeerd, zijn daarbij bemonsterd voor onderzoek van mogelijke macrobotanische resten, pollen en mollusken en microfossielen. Alleen het onderzoek van de pollen heeft de aanwezigheid van menselijk handelen in het gebied aangetoond vanwege het aantreffen van slechts enkele pollen van granen, vermoedelijk uit de middeleeuwen. Op basis van de pollen uit de veenlagen zijn wel reconstructies van de vegetatie in het duinlandschap opgesteld, maar vanwege het ontbreken van concreet dateerbaar materiaal zijn deze reconstructies moeilijk in de tijd te plaatsen.

Tijdens het uitgraven van de bouwput voor de kolk van de nieuwe zeesluis en ook het aanpassen van de infrastructuur op Middensluiseiland zijn een spoorrails en een wagononderstel daterend uit de periode van de aanleg van de Noordersluis, begin 20e eeuw, aangetroffen. Beide objecten verkeerde in zwaar verroeste toestand, maar konden toch als relict uit de tijd van de bouw van de Noordersluis worden gedocumenteerd.

Naast het onderzoek in de proefsleuven heeft in het kader van dit project ook de documentatie en registratie plaatsgevonden van enkele toevalsvondsten. Zo werden bij het OCE onderzoek drie bunkers uit de Tweede Wereldoorlog aangetroffen; twee op het centrale deel van het nog resterende westelijke deel van Middensluiseiland en een ter hoogte van het buitensluishoofd van de Noordersluis op Middensluiseiland. Bunker I, een schuilkelder voor manschappen, is na de oorlog in de jaren 70 gebruikt als onderkomen voor jongeren. Na een brand waarbij alle inventaris nagenoeg geheel is verbrand is de bunker dichtgegooid met zand en puin. Bunker II, een opslagbunker voor munitie, is al direct na de oorlog dichtgegooid met zand. Bunker III is zelfs al vlak na de oorlog voor een deel gesloopt en eveneens dichtgegooid met zand en puin. Daarnaast zijn er diverse lossen militaire objecten uit deze periode aangetroffen en voor zover ook gemeld nader beschreven.