Langs de Voorsterbeek, tussen Apeldoorn en Zutphen, zijn in opdracht van het Waterschap Vallei en Veluwe in 2021 een aantal ontgravingen archeologisch begeleid. De ontgravingen waren nodig voor het verruimen van de waterbergingsruimte bij piekafvoeren, het verbeteren van de ecologische omstandigheden en de waterkwaliteit in de Voorsterbeek en het verbeteren van de bereikbaarheid voor onderhoud. Hierbij is een bijzondere steen aangetroffen…

Het stuk steen betreft een behoorlijk deel (ca. 1/5 deel) van een grote molensteen/maalsteen. De molensteen bestaat uit basaltlava. Het fragment heeft nog een lengte van 44 cm en een breedte tot 37 cm, met een gewicht van 23,8 kg. De dikte is aan de randzijde ca. 6 cm en aan de binnenzijde, richting het zogeheten kropgat, loopt deze af tot slechts 3,5 cm. De diameter is lastig te bepalen, aangezien het middenstuk ontbreekt. Molenstenen hebben meestal een aanzienlijke diameter en ook een aanzienlijk gewicht, zodat de oorspronkelijke diameter boven de 100 cm kan hebben gelegen en het oorspronkelijke gewicht enkele honderden kilo’s bedroeg. De ruwe onderzijde is alleen aan de zijkant bij de rand bekapt. Op de vlakke bovenzijde zijn de voor een molensteen kenmerkende concentrische groeven (uitslagen) nog zichtbaar. Deze zijde zal daarom als het zogenaamde scherpsel zijn gebruikt. De molensteen is gezien de nog geringe dikte waarschijnlijk helemaal opgebruikt en vervolgens afgedankt en in stukken gebroken. De minimale dikte van een loper ligt op 25 centimeter en van de ligger op 15 centimeter. Nadat de loper door het slijten en het vele uitkappen te dun was geworden, werd deze in de regel nog een tijd gebruikt als ligger. Gezien de versmalling naar het midden toe gaat het hier dan ook vermoedelijk om een deel van de ligger. Bij het verdere slijten zal de steen ook als ligger te dun zijn geworden en had het opnieuw uitbikken van de groeven geen zin meer. Dit eindstadium is wat we nu zien.

De molensteen zal als onderdeel van een maalkoppel in een water- of windmolen zijn gebruikt. Gezien de nabijheid van de beek, is een watermolen logisch. Daarbij gaat de gedachte uit naar de voormalige Nijenbeekse korenmolen, die tot 1935 meer stroomafwaarts bij Voorst stond. Een voorganger van deze watermolen behoorde toe aan het laatmiddeleeuwse Kasteel De Nijenbeek. Tijdens archeologisch onderzoek op deze locatie zijn in 2014 de molenresten teruggevonden met daarbij ook een molensteen – een ligger – in het midden van de vloer. Deze molensteen had nog een diameter van 1,2m.

Molensteen, gevonden langs de Voorsterbeek (Foto: Vestigia 2022).