Bij archeologische opgravingen langs de Rijndijk in Hazerswoude-Rijndijk  (gemeente Alphen aan de Rijn) zijn in de afgelopen dagen opnieuw resten van de Romeinse Limesweg ontdekt. Daarbij horen ook een groot aantal fragmenten van een Romeinse zandstenen mijlpaal met inscripties. Het is de eerste keer dat zo’n mijlpaal in ons land langs deze belangrijke weg is teruggevonden.

Aan de westkant van Hazerswoude-Rijndijk worden door project ontwikkelaar Synchroon momenteel de eerste huizen in de toekomstige woonwijk Westvaartpark gebouwd. Zoals tegenwoordig gebruikelijk is eerst archeologisch onderzoek uitgevoerd. Omdat er aanwijzingen waren dat de Romeinse limesweg – de militaire weg tussen Keulen en Katwijk langs de noordgrens (De Beneden-, Kromme-,  en Oude Rijn) van het Romeinse rijk – door het gebied kon hebben gelopen, zijn in de afgelopen jaren al op een aantal plaatsen opgravingen uitgevoerd door archeologen van onderzoeksbureau Vestigia uit Amersfoort. Daarbij zijn inderdaad delen van die Romeinse weg  aangesneden. We weten inmiddels dat meeste teruggevonden delen van de weg zijn aangelegd rond 125 na Chr.

In 122 na Chr. bezocht keizer Hadrianus onze streken. Hij was op doorreis naar Engeland om daar orde op zaken te stellen. Met zijn lijfwacht, de gouverneur uit Keulen die naar Brittannië werd gepromoveerd, en een of twee legioenen de nodige hulptroepen reisde hij langs de Rijn van Keulen naar de Nederlandse kust om daar de grote oversteek te maken. Waarschijnlijk was hij niet tevreden met de staat van onderhoud van dit deel van de Limes. Net zoals hij kort daarna in Noord-Engeland opdracht gaf tot het bouwen van de Muur van Hadrianus, heeft hij bevolen de limesweg langs de Rijn te herbouwen. In de paar jaar daarna is dit werk in een campagne uitgevoerd. Net als op de meeste andere plaatsen tussen Utrecht en Katwijk zijn de eiken palen voor de weg in Hazerswoude geveld in de winter van 124 op 125 AD en verscheept vanuit de Ardennen naar ons land. Een enorme logistieke operatie die met behulp van het Romeinse leger moet zijn uitgevoerd. Ook in Hazerswoude is de kapdatum van de palen met behulp van de jaarringen nu al vastgesteld op die datum.

Bijzonder is dat in Hazerswoude de weg een rare slinger maakt. Ter hoogte van Westvaartpark mondde in de Romeinse tijd een zijriviertje uit op de Rijn. Om die over te kunnen steken hebben de Romeinen 100 m landinwaarts het smalste stuk opgezocht en daar in de bedding enkele houten dammen aangebracht. Via een U-bocht werd de weg over de grootste dam geleid. Precies op deze plaats is in de afgelopen dagen een Romeinse mijlpaal gevonden.

De mijlpaal stond dus op een markante plaats, niet alleen bij de scherpe bocht in de weg, maar ook precies halverwege tussen de Romeinse grensforten bij Leiden-Roomburg (Matilone) en de volgende ter hoogte van het centrum van Alphen aan de Rijn (Albiana). De mijlpaal is gemaakt van rode zandsteen uit het Duitse Eifelgebied. Zowel de vierkante sokkel als de ronde zuil zijn gehakt uit één  massief stuk steen. Het gevaarte zal zo’n 2-3 m hoog zijn geweest en woog honderden kilo’s. Helaas is de zuil in Hazerswoude kapot gevallen of geslagen en ligt in honderden stukken verspreid in de bodem.

Mijlpalen zijn op zich geen bijzonderheid ze stonden waarschijnlijk langs alle grote wegen in het grote Romeinse rijk. In totaal zijn er zo’n 5000 bekend, vooral uit gebieden waar van nature veel stten voorkomt. In Nederland zijn ze zeldzaam. Tot nu toe zijn alleen fragmenten gevonden langs de Via Belgica in Zuid-Limburg, ten oosten van Nijmegen en langs de Romeinse weg die ooit liep van Romeins Voorburg (Forum Hadriani) naar de Maasmond bij Naaldwijk, in Wateringen, in Rijswijk en in Monster.

Wat de mijlpalen interessant maakt is dat ze voorzien waren van opschriften in het latijn. Op ooghoogte stond aangegeven voor wie of door wie de mijlpaal was opgericht, meestal de keizer met al zijn ere titels en wat de afstand was naar de eerstvolgende belangrijke plaats. De hoop is dat dit soort teksten ons meer kunnen gaan vertellen over de limesweg en de bemoeienis van de verschillende Romeinse keizers daarmee. Ook op de paal in Hazerswoude was een tekst in gebeiteld. Voor nu gaat het om een titel brokstukken met steeds een of enkele letters. Het zal een hele puzzel worden om hier iets uit te kunnen ontcijferen. Het onderzoek richt zich nu eerst op het terugvinden van zoveel mogelijk stukken en deze netjes te conserveren.

Bij de huidige opgravingscampagne in Hazerswoude krijgen scholieren en vrijwilligers uit de omgeving van Alphen aan den Rijn de gelegenheid om op locatie kennis te maken met het werk van archeologen. Een aantal werkt mee in de opgraving, helpen met het reinigen van de vondsten of krijgen rondleidingen.

De opgravingen in Hazerswoude duren nog enkele dagen en zijn mogelijk gemaakt door Synchroon Projectontwikkeling, de gemeente Alphen aan den Rijn, de Omgevingsdienst Midden-Holland en het Rijksmuseum van Oudheden.

Afbeelding 1: Enkele voorbeelden van de fragmenten van de mijlpaal, voorzien van letters. Foto: Vestigia 2023.

Afbeelding 2: Reconstructie van mijlpalen langs een Romeinse weg. Tekening: Evert van Ginkel/TGV.

Voor meer informatie:  

  Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie, Spoorstraat 5 3811 MN Amersfoort, 033-2779200, email: info@vestigia.nl

   Omgevingsdienst Midden-Holland, Postbus 45, 2800 AA Gouda | Thorbeckelaan 5, 2805 CA Gouda, 088 -5450226, email: JNoordervliet@odmh.nl